Để dạy và học trực tuyến hiệu quả – Bài 2: Văn hóa học đường thời học trực tuyến

 

THANH HÙNG - THU TÂM

Ngành giáo dục đang chú trọng đến các giải pháp kỹ thuật để đảm bảo việc dạy, học trực tuyến (online) được thông suốt.

Để dạy và học trực tuyến hiệu quả – Bài 1: Mắc mứu không chỉ ở…...

Giáo dục học sinh đa văn hóa ở Hàn Quốc

Song, để đạt được hiệu quả như mong đợi cũng như tránh những sự cố không hay trong dạy, học online, vấn đề văn hóa ứng xử, văn hóa học đường cần được chú trọng và xây dựng một bộ quy tắc ứng xử như trong lớp học truyền thống.

Sau các xung đột xảy ra gần đây giữa thầy và trò, tình trạng lớp học bị quấy nhiễu, các trường bắt đầu quan tâm, thiết kế, xây dựng các quy tắc ứng xử trong dạy, học online.

Cần có quy tắc ứng xử

PGS- TS Trần Thiên Phúc , Phó Hiệu trưởng Trường ĐH Bách khoa (ĐH Quốc gia TPHCM), phân tích, việc giảng dạy online có nhiều khó khăn trong truyền đạt, nhất là khi thầy, trò không thể sử dụng ngôn ngữ cơ thể và đôi mắt để giao tiếp.

Sự mất tập trung khi phải tham gia lớp online trong thời gian dài đối với người học là một vấn đề lớn phải giải quyết (theo nhiều chuyên gia, thời gian này thường giới hạn ở mức không quá 40-60 phút liên tục). Chất lượng đường truyền kém cũng là yếu tố ảnh hưởng lớn đến tâm lý của người học và giảng viên khi liên tục bị ngắt quãng trong giao tiếp. Những trục trặc về âm thanh, hình ảnh… dễ gây ảnh hưởng lớn đến tâm lý của thầy và trò.

Học sinh tiểu học TPHCM trong một giờ học online. Ảnh: DŨNG PHƯƠNG

Do đó, để tránh những xung đột, cần chuẩn bị tâm lý và hạ tầng kỹ thuật thật tốt cho các bên liên quan. Cần xây dựng bộ quy tắc ứng xử trong nhà trường và truyền thông thật tốt để xây dựng một chuẩn mực chấp nhận được cho mọi thành viên. Trường ĐH Bách khoa đã xây dựng quy tắc ứng xử nói chung trong môi trường trường học. Bộ quy tắc này đang được xây dựng cụ thể hơn, đáp ứng đặc thù của hoạt động giảng dạy – học tập online.

Vấn nạn các nhóm “phá lớp học trực tuyến”

Hiện trên Facebook có rất nhiều fanpage và nhóm được công khai, mời gọi “phá lớp học trực tuyến”. Sau khi thử đăng ký tham gia các nhóm này, chúng tôi liên tục nhận được các thông báo như có lớp học từ thứ hai đến thứ sáu, được cung cấp mã lớp học, ID và mật khẩu để vào phá lớp học. Có rất nhiều nhóm riêng tư trên Facebook với mục đích phá lớp học online như nhóm “Share ID Pass Zoom/Chia sẻ ID Pass Zoom” (8.400 thành viên), nhóm “Phá Zoom” (4.200 thành viên), nhóm “Phá Zoom/Google Meet” (hơn 7.000 thành viên)…

Sau khi phá rối, nhiều thành viên chia sẻ công khai lên nhóm để mọi người vào bình luận. Các lớp học trực tuyến của học sinh THCS, THPT cũng thường xuyên được chia sẻ trong các nhóm này. Thậm chí, danh sách họ tên cả lớp lẫn số điện thoại, ID… đều được chụp lại chia sẻ cho các thành viên trong nhóm tìm cách phá”.

Theo GS-TS Huỳnh Văn Sơn, Hiệu trưởng Trường ĐH Sư phạm TPHCM, học online ở các em nhỏ có thể dẫn đến những ảnh hưởng khác như các vấn đề bệnh lý về mắt, về cơ thể. Một số em ngồi học lâu dễ có cảm giác uể oải, thậm chí xuất hiện những “triệu chứng giả” về mặt cơ thể mệt mỏi, bệnh tật…

Học sinh lớn tuổi và sinh viên có thể bị ảnh hưởng bởi kiểu giao tiếp gián tiếp và biến nó thành thói quen, sự ứng xử của chính mình. Từ đây, hệ lụy về giao tiếp đồng đẳng, cào bằng trên môi trường online có thể xảy ra. Nói thế để khẳng định, thay vì trách học sinh, sinh viên, chúng ta cần xem lại đã trang bị cho các em kỹ năng gì để học online?, bao nhiêu học sinh có thể làm chủ môi trường này?

Đội ngũ giáo viên, giảng viên cũng không ngoại lệ. Có thể vì chưa làm chủ phần mềm, hay những áp lực khi giảng online và sự giản đơn hóa về nhận thức khi sử dụng kênh online, dẫn đến khả năng một số giáo viên dễ dãi đôi phần khi dạy online hoặc xuề xòa một chút, khiến nhiều hệ lụy phát sinh… Thực tế cho thấy, sự chuẩn mực bị ảnh hưởng có thể tạo ra khá nhiều vấn đề trong tương tác về sau.

Ứng xử văn minh

Dưới góc nhìn của xã hội học, chuyên gia Lê Minh Tiến, Trường ĐH Mở TPHCM, cho rằng: Từ năm 2020 đến nay, việc dạy, học online tại các trường ĐH, CĐ và cả bậc THPT không còn mới mẻ ở nước ta. Dù dạy, học online còn nhiều hạn chế nhưng trong bối cảnh dịch bệnh, đây vẫn là phương thức dạy và học thích hợp nhất. Việc thầy, trò có những ngôn từ không phù hợp khi dạy, học online dù chỉ là thiểu số nhưng vẫn cần khắc phục sớm.

Chuyên gia Lê Minh Tiến phân tích: So với việc dạy trực tiếp tại lớp, việc dạy online tạo nhiều áp lực và căng thẳng hơn cho thầy cô, vì các buổi học đều có ghi hình để lưu giữ cũng như giúp người học có thể xem lại bài học. Người dạy gần như chỉ tập trung vào việc truyền đạt nội dung.

Thầy cô chỉ độc thoại trước màn hình, không thể đi lại như đứng lớp – một cách làm giảm căng thẳng. Điều này cộng với những diễn biến phức tạp của dịch bệnh dễ khiến thầy cô căng thẳng tâm lý hơn. Do đó, họ dễ có những lời nói, ứng xử bộc phát và không đẹp như chúng ta đã thấy.

Người học cũng có những căng thẳng như vậy. Nhiều môn dù học trực tiếp còn khó tiếp thu, huống chi học online. Khi không hiểu bài và không đáp ứng được yêu cầu của thầy cô, sự bất mãn nơi người học là điều chúng ta có thể thông cảm. Học online, các em cũng không có cơ hội “học từ bạn” một cách nhanh chóng và dễ dàng như khi học trực tiếp. Học kiểu “cô độc” như thế cũng là một yếu tố gây ức chế cho người học.

Tuy nhiên, phải thừa nhận rằng chúng ta đang thiếu những quy tắc ứng xử khi tham gia dạy, học online. Đây là một bất cập chung của Việt Nam vì từng bị xếp vào nhóm các quốc gia có ứng xử kém khi tham gia mạng xã hội. Ứng xử kém khi tham gia mạng xã hội đã chuyển sang ứng xử kém khi tham gia học online như một thói quen. Vì vậy, các trường nên nhanh chóng ban hành hướng dẫn các quy tắc dạy, học online cho giảng viên và sinh viên.

Các quy tắc này giúp cho người dạy, người học ý thức được rằng mình đang ở trong môi trường giáo dục và mình là tầng lớp trí thức nên phải luôn có cách ứng xử văn minh, không chỉ trong việc dạy, học online mà còn trong đời sống thường nhật. Thói quen ứng xử văn minh trong đời thường, nếu được thiết lập, sẽ chuyển thành ứng xử văn minh trên mạng xã hội nói chung và dạy, học online nói riêng. Có như thế, văn hóa học đường, tinh thần tôn sư trọng đạo mới được duy trì và phát triển bền vững như khi dạy, học trực tiếp.

Theo cô Bùi Minh Tâm, Hiệu trưởng Trường THPT Lương Thế Vinh (quận 1), trong quá trình triển khai dạy, học online, giáo viên cần tạo cho mình thái độ lạc quan để sẵn sàng vượt khó, từ đó tạo được nguồn năng lượng tích cực lan tỏa cho học sinh, đồng nghiệp và cả phụ huynh. Không nên quan niệm “người trẻ thường ít kinh nghiệm” mà nên chủ động chia sẻ kinh nghiệm để trau dồi chuyên môn, qua đó tiếp thu những cách làm hay từ đồng nghiệp.

Với cô Trần Thanh Vân Anh, Trường THPT Lương Thế Vinh, nhiều giáo viên hiện nay đang hiểu sai rằng dạy, học online là phải giỏi công nghệ, biết nhiều phần mềm dạy học. Thực tế, giáo viên không cần quá giỏi công nghệ, tìm hiểu tất cả phần mềm dạy học. Thay vào đó, giáo viên cần tìm được công cụ phù hợp, duy trì cho mình trạng thái tinh thần tốt nhất, xuất hiện trước học sinh với gương mặt tươi cười thì hiệu quả dạy học sẽ tăng lên rõ rệt.

Dạy, học online là sinh hoạt trong môi trường mạng, do vậy các yêu cầu về tuân thủ Luật An ninh mạng, Bộ quy tắc ứng xử trên mạng xã hội (Quyết định số 874/QĐ-BTTTT ngày 17-6-2021 của Bộ trưởng Bộ TT-TT) phải được đảm bảo. Cụ thể: cần tuân thủ các quy tắc như tôn trọng, tuân thủ pháp luật ; tuân thủ quy tắc lành mạnh về hành vi, ứng xử trên mạng xã hội phù hợp với các giá trị đạo đức, văn hóa truyền thống tốt đẹp của dân tộc Việt Nam.

Cần chia sẻ thông tin có nguồn chính thống, đáng tin cậy; không sử dụng ngôn từ gây thù hận, kích động bạo lực, phân biệt vùng miền, giới tính, tôn giáo; không đăng tải những nội dung vi phạm pháp luật, các thông tin xúc phạm danh dự, nhân phẩm ảnh hưởng đến quyền và lợi ích hợp pháp của các tổ chức, cá nhân khác… gây bức xúc trong dư luận xã hội, ảnh hưởng đến trật tự an toàn xã hội; khuyến khích sử dụng mạng xã hội để tuyên truyền, quảng bá về đất nước – con người, văn hóa tốt đẹp của Việt Nam, chia sẻ thông tin tích cực…

Để làm được điều này, thầy, trò cần quan tâm đến hành vi, thái độ của mình, nhất là đừng quá vô tư hay dễ dãi với bản thân, vì điều này rất quan trọng để làm việc hiệu quả và an toàn đích thực. Các nhà quản lý cũng cần vận dụng yêu cầu này vào các văn bản, hướng dẫn dạy và học; đánh giá, thi cử; xây dựng văn hóa cơ sở, bởi đó là nội dung quan trọng và cần thiết.

Để dạy và học trực tuyến hiệu quả - Bài 1: Mắc mứu không chỉ ở… công nghệ

LTS: Đứng trước những khó khăn do đợt dịch Covid-19 thứ 4 bùng phát, khởi đầu năm học 2021- 2022, ngành GD-ĐT cả nước đẩy mạnh hình thức dạy và học trực tuyến. Nhờ đó, thầy trò dù tạm dừng đến trường nhưng không dừng học.

Dẫu vậy, dạy và học trực tuyến cũng có những chuyện "cười ra nước mắt". Ngoài thiết bị và giải pháp kỹ thuật, thực tế diễn ra đòi hỏi cần một bộ quy tắc ứng xử với môi trường học trực tuyến để cả thầy trò cùng tuân thủ, giúp chất lượng dạy và học đạt

Nhiều năm trước, hoạt động giảng dạy trực tuyến đã được áp dụng ở một số đơn vị trường học nhưng chỉ với quy mô và hàm lượng giới hạn. Kể từ khi dịch Covid-19 lây lan rộng, nhiều địa phương phải thực hiện giãn cách xã hội nghiêm ngặt, phương thức giảng dạy trực tuyến vì vậy cũng lên ngôi. Nhưng theo ý kiến số đông nhà trường và thầy cô, thì để tổ chức dạy trực tuyến hiệu quả không chỉ... cài "app" là xong.

Căng mình chuẩn bị

Số lượng sinh viên ở các trường đại học (ĐH), ít thì có vài ngàn, nhiều thì lên đến vài chục ngàn. Như tại Trường ĐH Bách khoa (ĐH Quốc gia TPHCM) với gần 22.000 sinh viên, công tác chuẩn bị hết sức căn cơ.

PGS-TS Trần Thiên Phúc, Phó Hiệu trưởng Trường ĐH Bách khoa, cho hay: "Giảng dạy trực tuyến không chỉ là đóng vai "diễn viên thay thế", mà sẽ dần là thành tố không thể thiếu, là "diễn viên chính" của hoạt động đào tạo trong tương lai. Để triển khai phương thức này một cách thuận lợi, thông suốt, ít bị sự cố, các mảng lớn của công tác chuẩn bị đó là: cơ sở hạ tầng phục vụ; học liệu đặc thù online và con người (bao gồm cả thầy và trò)".

Về mảng cơ sở hạ tầng, việc chuẩn bị một băng thông mạnh là yếu tố quan trọng. Tại Trường ĐH Bách khoa, số lượng lớp học trong mỗi học kỳ thường đạt từ 3.000-3.500; Số lớp đồng thời được tiến hành trong cùng thời điểm có thể đạt đến mức 220-250.

Năm 2020, trong thời gian xảy ra dịch Covid-19, giai đoạn TPHCM chưa thực hiện giãn cách xã hội, Trường ĐH Bách khoa đã tổ chức đào tạo trực tuyến theo hình thức tạm gọi là trực tuyến tập trung. Ở hình thức này, trường xây dựng 22 phòng (studio) tại các lớp học ở giảng đường, trang bị 2-3 máy tính, hệ thống camera, thiết bị ánh sáng, thu âm, phần mềm đạo diễn với các chế độ cài đặt đặc thù: thu/phóng vào vị trí bàn giảng viên, bục giảng, bảng cá nhân, các slides bài giảng trên máy tính cá nhân.

Các video bài giảng được đưa lên hệ thống bài giảng điện tử của trường (hệ thống BKeL) lưu trữ, cùng các phòng tương tác giữa giảng viên và sinh viên/học viên trong phần bài tập hoặc dự án. Để hệ thống có thể hoạt động thông suốt, với số lượng lớp học lớn như vậy, trường đã tiến hành mở rộng băng thông mạng từ 200Mbps lên hơn 700Mbps. Đó là chưa kể phải tăng cường băng thông tải lên (upload) của đường truyền hiện có, hỗ trợ băng thông tải về (download) của từng sinh viên...

Theo Thứ trưởng Bộ GD-ĐT Nguyễn Hữu Độ, tính đến ngày 12-10, có 23 địa phương tổ chức dạy học trực tiếp; 8 địa phương kết hợp dạy học vừa trực tiếp vừa trực tuyến, qua truyền hình; 32 địa phương dạy học hoàn toàn trực tuyến và truyền hình.

Đối với việc triển khai chương trình "Sóng và máy tính cho em", đến ngày 12-10, ngành giáo dục đã huy động, vận động khoảng 66,82 tỷ đồng và hơn 800.000 thiết bị theo cam kết tài trợ của các đơn vị, doanh nghiệp.

 

Đến năm 2021, lượng truy cập để tham gia lớp học cũng như lượt xem lại/tải bài giảng của sinh viên trong cùng thời điểm là rất lớn, yêu cầu băng thông rộng. Ở các buổi kiểm tra, thi cử thì đường truyền của hệ thống BKeL càng cần nâng cấp mạnh hơn để đáp ứng yêu cầu. Ở hoạt động kiểm tra, các lớp học được chia không quá 25-30 sinh viên cộng với 2 giám thị và 1 thanh tra giáo dục để đủ với không gian màn hình máy tính.

Ngoài ra, để bảo đảm các buổi kiểm tra, thi cử trung thực, tất cả hoạt động này đều được thu hình và lưu trữ. Do lượng dữ liệu video và ảnh chụp bài thi của 22.000 sinh viên khá lớn nên vấn đề thuê và vận hành hệ thống lưu trữ phải được quan tâm đúng mức. Các dữ liệu này cần lưu trữ suốt thời gian học của sinh viên tại trường từ 4 - 6 năm. Đó là chưa kể kinh phí duy tu, bảo dưỡng trang thiết bị phục vụ thí nghiệm, thực hành, công tác xưởng.

Về mảng học liệu đặc thù của dạy học trực tuyến, đa phần giảng viên của trường phải mất nhiều thời gian để soạn, sửa, làm mới từ bài giảng đến bài kiểm tra, bài thi trắc nghiệm.

Mảng cuối cùng và đặc biệt quan trọng là chuẩn bị tâm lý, nhận thức cho đội ngũ giảng viên và sinh viên tham gia việc dạy - học theo hình thức trực tuyến. Hình thức giảng dạy khá mới mẻ, còn gây nhiều bỡ ngỡ cho những người tham gia, do đó, trường chuẩn bị hỗ trợ đúng mức để mọi thành viên dần tương thích với hoạt động giảng dạy đặc thù này.

Giáo viên thời "bao tất"

Đối với bậc phổ thông, những hạn chế về hạ tầng kỹ thuật, trình độ am hiểu kỹ thuật công nghệ của cả thầy lẫn trò khiến việc dạy - học trực tuyến còn vất vả hơn.

Cô Phạm Minh Trang, chủ nhiệm lớp 1/1, Trường Tiểu học Đống Đa (quận Tân Bình), chia sẻ, trước đây khi học sinh đến trường học trực tiếp, một ngày các em có hơn 8 giờ sinh hoạt ở trường. Ngoài giờ lên lớp, giáo viên có rất nhiều thời gian đồng hành cùng các em trong giờ chơi, giờ ăn và nghỉ trưa. Tuy nhiên, khi tổ chức dạy học trực tuyến, mọi giao tiếp giữa giáo viên và học sinh chỉ thông qua màn hình máy tính trong giới hạn thời gian và không gian hạn hẹp.

Để chất lượng dạy học đạt hiệu quả, giáo viên phải tạo được sự gần gũi, làm cho học sinh cảm thấy vui khi được gặp thầy cô. Kinh nghiệm bỏ túi của nhiều giáo viên hiện nay là chấp nhận "cưa sừng làm nghé", bật camera và nhún nhảy theo những điệu nhạc sôi động với học trò vào đầu tiết học. Ngoài ra, các thầy cô còn dành thời gian tìm hiểu sở thích từng học sinh, kết hợp dạy học và hướng dẫn các con vẽ tranh, làm đồ chơi. Khoảng cách thầy - trò vì thế được kéo gần lại, giờ học online không còn áp lực mà giúp học sinh thỏa mãn nhu cầu được giao tiếp khi phải ở nhà trong thời gian dài.

Với cô N.T.T, giáo viên Vật lý một trường THCS ở quận Bình Thạnh, dạy học trong mùa dịch đòi hỏi giáo viên phải "bật chế độ tự động" 24/24, tức khi học sinh cần là giáo viên có mặt. Cô T. cho biết, trường có quy định thời gian lên lớp trực tuyến nhưng một số thời gian còn lại học sinh phải hoàn thành các nhiệm vụ học tập đã được thầy cô giao. Có những hôm 23 giờ vẫn có học sinh gọi điện nhờ cô tư vấn cách làm bài tập vì "sau 22 giờ mạng internet nhà em..

Với thầy Hoàng Sĩ Đăng, giáo viên dạy kỹ năng sống, Trường THPT Nguyễn Du (quận 10), ngoài kiến thức chuyên môn, mỗi thầy cô trong giai đoạn dạy học trực tuyến do ảnh hưởng của dịch bệnh còn phải tự trang bị cho mình kỹ năng chăm sóc sức khỏe, biện pháp phòng chống dịch, giải tỏa áp lực tâm lý... để kịp thời tư vấn cho học sinh. "Thời gian dành cho công việc gấp 3-4 lần ngày thường, tin nhắn facebook hay điện thoại với tần suất dày đặc. Vì vậy, tôi đã thành lập một group trao đổi với hơn 2.000 thành viên để tập trung các đầu mối thông tin, tăng cường hiệu quả quản lý và tổ chức dạy học", thầy Đăng cho biết.

Ngoài ra, theo cô Lưu Thị Hà Phương, Hiệu trưởng Trường THCS Đoàn Thị Điểm (quận 3), năm ngoái dạy học trực tuyến được xác định là phương pháp học tập tạm thời, nhưng năm nay phải thực hiện trong thời gian dài vì dịch bệnh. Do là học kỳ đầu tiên dạy học hoàn toàn trực tuyến nên giáo viên và học sinh đều vừa làm vừa rút kinh nghiệm.

Như với các môn tự nhiên Toán, Lý, Hóa, giáo viên phải hướng dẫn học sinh cách chuyển bài làm qua định dạng word hoặc PDF, vì nếu để định dạng hình ảnh giáo viên chấm bài rất cực. Ngoài ra, chất lượng dạy học trực tuyến không chỉ đánh giá bằng tỷ lệ học sinh tham gia lớp học mà mục tiêu quan trọng hơn là tạo được thói quen tự học cho các em.